Verslag HOORZITTING d.d. 28-09-2024 over de voorgenomen onttrekking aan de eredienst van de kerk van Ell.
Aanwezig inclusief de sprekers: ca 50 personen. Aanvang 14.30 uur.

Pastoor-deken Miltenburg heet iedereen welkom met een gebed.

Toelichting door de penningmeester

Clemens Meerts, penningmeester van de parochiefederatie Emmaüs, geeft een korteinleiding over de tendensen in de parochie.

Dames en heren,

Goedemiddag, ik ben de penningmeester van het kerkbestuur. Mijn naam is Clemens Meerts. Als penningmeester geef ik graag een indruk in de terugloop van het gebruik van deze kerk, de financiën van de parochie en wat er gedaan zou kunnen worden.

U kunt cijfers hier terugvinden in het Beleidsplan 2024-2028. Let wel dat dit plan is opgesteld in 2023, zodat de cijfers zijn bijgewerkt tot en met 2022. De cijfers in 2023 en 2024 zullen vooral lager zijn dan in de jaren daarvoor. Het gaat om een beeld te geven van de trend.

Om een globaal beeld te krijgen noem ik:

  • Er zijn ongeveer 2 a 3 doopsels per jaar;
  • Het aantal communicanten is in 10 jaar meer dan gehalveerd naar 10 per 2 jaar.
  • Het aantal kerkgangers is, buiten degenen die functioneel aanwezig zijn, doorgaans op 4 handen te tellen. Richtsnoer van het bisdom is een minimum van 25 personen.

Hieraan voldoen we dus niet meer. Een realistisch perspectief is dat het huidige aantal kerkgangers binnen 5 tot 10 jaar niet meer gehaald wordt.
De kerk wordt voor heel weinig H. Missen gebruikt, namelijk 1 keer per 14 dagen + de 1e woensdag van de maand.

Niet alleen neemt het gebruik van de kerk af. De organisatie wordt ook steeds moeilijker. Dit komt door:

  • Opbrengsten van grafrechten, collectes en kerkbijdragen nemen alsmaar af. Van de ongeveer 625 huishoudens in Ell leveren er ongeveer 120 een kerkbijdrage. Elk jaar worden het er een paar minder.
  • De resultaten zijn van de jaarrekeningen schommelen rond de 0. De komende jaren gaan we rode cijfers schrijven.
  • De liquide middelen raken binnen een afzienbaar aantal jaren op.
  • Vrijwilligers zijn steeds moeilijker te vinden. We moeten dan steeds meer láten doen en daar kosten voor maken. Of taken laten liggen.

Ook financieel bezien moet er dus iets gebeuren, naast het feit dat het qua “bezetting” niet meer verantwoord is om het kerkgebouw te blijven gebruiken en het
organisatorisch niet meer houdbaar is. En nu zijn er nog relatief beperkte middelen om een transitie, welke dat dan ook mogen zijn, te kunnen maken. Maar het is wel de hoogste tijd.

Waar zou dit toe kunnen leiden?

De kerk is indertijd gebouwd door de mensen van Ell. De pastoraal moet blijven, maar we kunnen het gebouw een bestemming geven waar nu behoefte aan is. Er is nu overal vraag naar woningen. Wellicht is voorzien in woningen het beste wat we voor de mensen in Ell kunnen doen. Gelet op de huidige woningmarkt en de ligging van de kerk is geen herbestemmingsonderzoek nodig om op de gedachte te komen dat het realiseren van woningen een mogelijkheid is om een zinvolle opbrengst te realiseren.

Alternatieven

Alternatieven als het houden van lezingen, concerten of tentoonstellingen brengen nauwelijks iets op. Daar kun je geen gebouw van onderhouden. Er is bovendien al een mooi gemeenschapshuis. En we willen ook geen concurrent van dit gemeenschapshuis worden.

Financieel bezien kunnen appartementen een optie zijn. Hiervoor hoeft het kerkgebouw niet te wijken. Appartementen die in het kerkgebouw worden gerealiseerd (dit wordt gebouw-in-gebouw genoemd), maken het mogelijk om het kerkgebouw op zich zo veel mogelijk intact te laten.
Een onderzoek moet uitwijzen of dit idee, want meer dan een idee is het nog niet, haalbaar is. Er is nog niets uitgewerkt en er zijn nog geen verplichtingen aangegaan. Het enige dat er nu gaat gebeuren is een onderzoek naar de technische mogelijkheden om volgens deze gedachte appartementen in het kerkgebouw te realiseren inclusief een raming of dit financieel voldoende gaat brengen.

Indien en zodra het bisdom het besluit neemt om de kerk aan de eredienst te onttrekken, wordt dit niet meteen geëffectueerd. Daadwerkelijke sluiting vindt pas plaats zodra het nodig is voor de herbestemming, uiteraard tenzij deze veel te lang op zich laat wachten.

Toelichting door de pastoor-deken

Pastoor-deken Miltenburg is verantwoordelijk voor de pastorale invulling van de diensten van de kerk. Hij het schept het volgende beeld:

De Witte Paters in Heythuysen vertelden me dat toen een héél dorp door rebellen in puin lag (Oeganda), het eerste wat de bevolking deed was: de kerk weer opbouwen, terwijl ook hun eigen huis totaal beschadigd was. “WIJ, zeiden dat niet, maar de mensen wilden het zelf!”, vertelden ze me.

Voor ons niet zo begrijpelijk, maar het drukt wel uit wat een kerkgebouw kan betekenen. De vanzelfsprekendheid waarmee de bevolking in het Oegandese dorp de kerk weer opbouwde, drukt iets van geloof en vertrouwen uit en sluit ook aan bij diep menselijke waarden. Een kerkgebouw biedt een thuis, een geestelijk thuis, waar men samenkomt voor wat het alledaagse overstijgt en waar je tegelijk je alledaagse zorgen kunt neerleggen en er zegen en kracht kunt ontvangen. WÍJ leven in een regio waar de kerk maatschappelijk steeds minder betekenis heeft en kerkbezoek daalt.
“Een drastische secularisatie, een sterke individualisering, verzakelijking en een religieus en cultureel pluralisme kenmerken de huidige Nederlandse samenleving”(rapport van het Ad Liminabezoek 2022).

Als we de Kaskicijfers vergelijken zien we in Nederland en in Limburg een permanente daling. Volgens het KASKI waren er in 2022 in Bisdom Roermond in een weekend 380 zondagsvieringen met totaal een kleine 20.000 mensen; dat is ruim 50 per viering. Wij zitten daar onder. En de lijn loopt naar beneden, zodat ik van collega’s. Bedrijfskundige die werkt met statistieken en die Excel gooit.
Er is een wat kerkbezoek, doopsels, 1e Communie, enz. betreft een ‘lijn in een soort golfbeweging naar beneden. Je ziet een tendens; je kunt er a.h.w. een lijn door heentrekken en als je die doortrekt kom je in 2028 [voor Nederland] op nul uit. Het zal nooit helemaal nul worden. ’En het kan ook 2030 zijn i.p.v. 2028. Maar we zien wel dat er van bovenaf telkens mensen afvallen en ervan onder niemand bijkomt.

Als ik hier vraag wie is de afgelopen vijf jaar voor het eerst in de kerk geweest zal denk ik niemand de hand op steken. Bij de laatste tien jaar is dat hetzelfde. Dat betekent theoretisch dat er in 2028 niemand meer naar de kerk komt.
Dat is niet helemaal zo, want jonge mensen of jonge gezinnen die wel gaan, clusteren zich. Die willen leeftijdgenoten of andere jonge gezinnen treffen en reizen daarvoor wel wat verder.

Vgl. een stadion waar 10.000 mensen ingaan en er komen iedere twee weken maar 500. Zal dan dat stadion blijven bestaan? Het is echter altijd pijnlijk.

Tegenwoordig zijn in de meeste kerken van Emmaus bij een zondagsmis op zaterdag of zondag: ca 20 personen. Al dan niet inclusief koor. In het bisdom Haarlem hanteert men dat er een 60 kerkgangers op zondag moeten zijn om een kerk open te houden.

Dit als achtergrond. We zijn hier bijeen vanwege het voornemen van het kerkbestuur om aan de bisschop te vragen de St.-Antonius abtkerk aan de eredienst te onttrekken.

Het onttrekken van een kerk aan de eredienst kún je niet goed doen. Odieus noemde paus Benedictus het. – d.w.z. het geeft altijd ergernis; het is altijd pijnlijk. – Ik denk aan de vrijwilligers die zich met liefde inzetten, telkens opnieuw. Maar ook zo’n groep wordt kleiner. Ik denk aan de trouwe kerkgangers. Voor hen meest ingrijpend. En er liggen voor veel mensen heel dierbare herinneringen. Het doopsel van kinderen of kleinkinderen, eerste communies, huwelijken en uitvaart van dierbaren. Het gaat bij een kerkgebouw om iets sacraals. Het zijn sacrale momenten; momenten die je niet vergeet. En een kerk biedt juist iets anders / iets meer dan een gemeenschapshuis of verenigingsgebouw.

Een kerkgebouw is bedoeld om het contact met God vast te houden. Wordt ook alleen daarvoor gebruikt. Straalt een eigen sfeer uit. Daartoe wordt een kerk ook geconsacreerd. Dat betekent ook dat een kerk bedoeld is voor het gebruik van ERE-dienst. Daarom ook deze hoorzitting. We kunnen een katholieke kerk niet zomaar voor iets anders gebruiken.

Hoe gaat het nu verder als we dit kerkgebouw aan de eredienst gaan onttrekken?

En dan bedoel ik niet hoe gaat het verder met de ontwikkeling van het gebouw, maar met de pastorale zorg. Die moet natuurlijk blijven. Die blijft ook. Een van de doelstellingen, om een financiële basis te geven aan de voortzetting van de pastoraal in heel onze parochiefederatie.
Kinderen van Ell blijven gedoopt kunnen worden, maar dan in een andere kerk van de parochiefederatie Emmaus. Thuiscommunie blijft mogelijk. Eerste communie en vormsel blijven plaats vinden – die vinden nu ook al vaak in federatieverband plaats in één kerk. En zieken blijven bezocht worden en ze kunnen de sacramenten ontvangen.

Vieringen zullen meer gecentreerd in een andere kerk plaats gevierd worden. Want om eucharistie te vieren heb je ook gemeenschap nodig. Voor enkele vieringen, zoals een paaswake is dat zelfs een voorschrift. Nu gaat het nog juist – 20 mensen – afhankelijk hoe je telt – maar ieder ziet dat het afneemt!

Voor eucharistievieringen is het nu al zo – De koster van Kelpen zie ik hier vaker als er in Kelpen geen H. Mis is. Trouwe kerkgangers van Ell zie ik ook in Hunsel als hier geen viering is. In de praktijk denk ik dat 10% van de kerkgangers inderdaad in het andere weekend naar de andere kerk gaat. 10 % van 20 is natuurlijk maar weinig. Dus De Pastoraal gaat door!

Waarom sluiten we nu juist deze kerk? En wat gebeurt er met het kerkhof?

Ook als het besluit genomen is om de kerk aan de eredienst te onttrekken, gaat deze nog niet meteen dicht.
Waarom de kerk van Ell? Ik denk zelf dat de kerk in alle dorpen het niet redt. Gewoon omdat er te weinig mensen wonen. En volgens het Ad Liminarapport van de Nederlandse bisschoppen licht het aantal kerkgangers in ons land op 2½ % En in ons bisdom – zeker hier – wat lager. En dan heb je gewoon te weinig mensen in een dorp om een kerk open te houden (geldt vaak ook voor een school, winkels etc.)
En het kerkhof blijft. En men kan er ook nog worden begraven, alleen dan niet met een Mis vanuit déze kerk.

Toch ben ik niet pessimistisch t.a.v. ons geloof. Ik denk dat er mensen blijven zijn – ik heb ook contact met jongeren, tussen de 20 en de 30 – die wel naar de kerk gaan. Geen grote aantallen, maar die maakt het niet uit, wáár ze naar de kerk gaan. Ik denk mensen van onder de ca. 70 jaar en die wel naar de kerk gaan, die gaan ook ergens anders. Die kijken waar is een H. Mis; en evt. waar vinden we leeftijdgenoten.

Om de pastoraal te kunnen laten doorgaan; er voor de mensen hier te zijn, moeten we nu maatregelen nemen. Ook om het betaalbaar te houden en om de pastoraal te kunnen blijven betalen kunnen we niet wachten tot de laatste de deur sluit … Misschien, en dat willen we, geeft de verbondenheid onder elkaar over dorpsgrenzen heen wel juist méér vitaliteit en verbondenheid.

Toelichting door vicaris-generaal Quaedvlieg

Vicaris Quaedvlieg legt uit dat het bisdom een procedure heeft die gevolgd moet worden alvorens een kerk aan de eredienst onttrokken wordt. De hoorzitting van dit moment is daarin de eerste stap.
Hij schetst in het kort de historie. Er is een tijd geweest dat er nieuwe kerken bijgebouwd moesten worden. Die tijd is voorbij. De tijd heeft ons ingehaald. De visie: elk dorp zijn eigen kerk, is vastgelopen. Het gevoel van ons gebouw, onze kerk is verdwenen. Hoe moet deze verandering vorm krijgen? Er moeten nu pijnlijke en duidelijke beslissingen genomen worden. Deze beslissingen zijn eigenlijk te lang vooruitgeschoven.

De procedure is duidelijk. Na de hoorzitting en met het standpunt van het parochiebestuur (in dit geval bestuur van de parochiefederatie Emmaüs) neemt de bisschop een besluit. Dus de bisschop besluit over de sluiting, maar het initiatief komt van de basis, de parochie of de parochiefederatie. Overwegingen hierbij zijn o.a financiën, aantal vrijwilligers, aantal kerkgangers.
Het resultaat van deze hoorzitting zal aan de bisschop bekend worden gemaakt. Hij legt de zaak voor aan de priesterraad en neemt dan een besluit. Er volgt dan een periode van bezwaar van 2 weken waarna het besluit definitief wordt. De uitvoering van dit besluit wordt doorgeschoven zodat de betreffende kerk niet meteen op slot hoeft te gaan. Hoe lang deze periode duurt hangt af van hoe lang de herbestemming op zich laat wachten. Te lang is niet goed voor het gebouw en is pijnlijk voor de parochianen.

Waar wordt bij herbestemming aan gedacht?

Dit is lastig vooraf te bepalen en hangt van de plaatselijke situatie af. Multifunctioneel gebouw, bewoning, anderszins… Ideeën van de dorpsbewoners kunnen daarbij nuttig zijn. De essentie is: de kerk verandert, is veranderd. De jongere generatie beleeft het geloof heel anders. Als voorbeeld: vooral jongeren gaan naar België om die paus te zien die daar enkele dagen op bezoek komt. Misschien begrijpen wij het niet, maar toch voelen wij het als onze plicht de kerk door te geven. Het perspectief is dan: wat bieden wij de jongeren? Hoe wordt er vorm gegeven aan de parochiefederaties? Hoe ziet de geloofsgemeenschap er in de toekomst uit. De kracht van iedereen is nodig om hier uitvoering aan te geven.

Vragen

  1. Hub Peeters vraagt waarom momenteel nog onderhoud wordt uitgevoerd aan het kerkgebouw. Antwoord: zolang de kerk nog niet gesloten is, moet het gebouw zeker ook als monument in goede staat gehouden worden. Dit gebeurt hoofdzakelijk met subsidies van het Rijk.
  2. Mathieu Winkelmolen vraagt wie beslist heeft dat de kerk gesloten gaat worden. Uitgelegd wordt dat de bisschop beslist over de sluiting op basis van de aangeleverde gegevens zoals bijvoorbeeld kerkbezoek, noodzakelijke vrijwilligers, financiën.
  3. Jan Heijkers vraagt om bij de herbestemming de dorpsraad te betrekken. Deze suggestie wordt overgenomen.
  4. Mies Evers vraagt aan welke termijn de sluiting plaats zal vinden. Antwoord: de verder planvorming zal enkele jaren in beslag nemen. Gedacht wordt aan de periode 2028-2030.
  5. Theo Koolen merkt op dat het verhaal slecht verstaanbaar was vanwege de geluidsinstallatie. Verder vraagt hij hoe het proces van herbestemming eruit ziet. Antwoord: het kerkbestuur van de parochiefederatie Emmaüs heeft de verantwoordelijkheid de herbestemming te realiseren, maar het bisdom waakt over de uiteindelijke plannen zodat er geen oplossingen komen die niet passen in de geest van een kerkgebouw.
  6. Lei Deckers vraagt hoe het zit met Haler waar geen kerkbestuur is. Deken Miltenburg legt uit dat het federatiebestuur Emmaüs uiteindelijk ook verantwoordelijk is voor de kerk in Haler.
  7. Nelly Timmermans-Geelen vraagt of de zaterdagavondmis om de 14 dagen blijft: dat is zo.
    Vicaris Quaedvlieg merkt op dat het geen zin heeft te speculeren over welke kerken er aan de eredienst onttrokken zullen worden. De uiteindelijke vraag moet zijn: hoeveel kerken zijn er nodig om de diensten voor de parochianen te garanderen. Hij vertelt over zijn ervaringen in Geleen waar het aantal van 9 kerken is teruggebracht naarDe bijeenkomst wordt gesloten om 15.40 uur.